Elektron ticarətin vergiyə cəlb edilməsinə dair beynəlxalq təcrübə

Son dövrlərdə internet şəbəkəsi vasitəsilə həyata keçirilən ticarət sövdələşmələrin (e-ticarət) sayı durmadan artmaqdadır və gələcəkdə də bu tendensiyanın artımı şübhəsizdir. Sənəd dövriyyəsində kağızsız texnologiyaların istifadə edilməsi, eyni zamanda, elektron ticarətdə “elektron pulların” tətbiqi bu sahəyə vergi nəzarətinin həyata keçirilməsini çətinləşdirir. Bundan başqa, belə əməliyyatların transmilli olması vergi nəzarətinə əlavə problemlər yaradır. Belə ki, təcrübə göstərir bir çox hallarda e-ticarət əməliyyatları həyata keçirən şəxsin, yəni satıcının bir dövlətin alıcının isə digər dövlətin rezidenti olması, server isə üçüncü bir dövlətdə yerləşməsi vergi orqanlarının üzləşdiyi əsas problemlərdəndir.

Bununla bağlı olaraq, bir çox dövlətlərin vergi orqanlarının qarşısında duran əsas vəzifə e-ticarət əməliyyatları həyata keçirən şəxsin rezidentliyinin və e-ticarət əməliyyatlarının sənədləşməsinin aparılmasının təmin edilməsidir.

“Elektron ticarətin vergi cəlb edilməsi” barədə hazırlanmış ilkin icmalda internet vasitəsilə həyata keçirilən sahibkarlıq fəaliyyətinin və e-ticarətin növləri barədə ətraflı məlumat verilmişdir.

İnternet vasitəsilə aparılan sahibkarlıq fəaliyyətinə əsasən daxildir:

Elektron məhsulların, malların təqdim edilməsi və xidmətlərin göstərilməsi;
Elektron fondların köçürülməsi;
Qiymətli kağızların və digər maliyyə alətlərin “on-line” ticarəti;
Elektron məlumatların satışı, mübadiləsi və təhlili və bunlarla bağlı digər əməliyyatlar.

E-ticarətin növlərinə isə əsasən aşağıdakılar aiddir:

(a) business-to-business (B2B). E-ticarətin bu növü şirkətlər (sahibkarlar) arasında mövcud olan e-ticarəti müəyyən edir.

(b) business-to-consumer (B2C). E-ticarətin B2C növü istehlakçılar və şirkətlər arasındakı mövcud e-ticarəti müəyyən edir.

(d) consumer-to-consumer (C2C). E-ticarətin C2C növü fərdi sahibkarlar ilə istehlakçılar arasında sadə ticarəti bildirir.

(e) mobile-commerce (m-commerce). M-commerce malların və xidmətlərin simsiz texnologiyalar, yəni daşına bilən telefonlar və cib kompüterləri vasitəsilə alış və satışını bildirir.

Eyni zamanda, “Elektron ticarətin vergi cəlb edilməsi” barədə hazırlanmış ilkin icmalda vergitutma baxımından e-ticarət sahəsində mövcud olan problemlər, e-ticarətin vergi cəlb edilməsinin əsas prinsipləri və e-ticarət zamanı vergilərin toplanması barədə ətraflı məlumat verildiyini nəzərə alaraq hazırkı icmalda e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsi barədə bir sıra dövlətlərin təcrübələri əhatə edilmişdir.

E- ticarətdə vergitutmanın ümumi əsasları

E-ticarət həyata keçirən bir sıra şəxslər düzgün olmayaraq hesab edirlər ki, onların fəaliyyəti virtual aləmdə olduğu üçün onlar vergiləri ödəməyə bilərlər. Demək olar ki, dünyanın heç bir dövlətinin vergi orqanı belə yanaşma ilə razı deyil. Belə ki, vergi orqanlarının fikrincə internet sadəcə olaraq satıcı ilə alıcı arasında əlaqə növüdür və onlar arasında aparılan sövdələşmələrinin nəticəsi üzrə yaranan vergi öhdəliklərini ləğv edə bilməz. Şübhəsiz ki, e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsinin spesifikliyi mövcuddur.

İlkin olaraq, e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsində texniki problemlər mövcuddur. Misal üçün, fərz edək ki, internet mağaza Bakı şəhərində güllərin satışı ilə məşğul olur və sifariş edilmiş güllər kuryer vasitəsi ilə çatdırılır və çatdırılma anında da dəyəri nağd şəkildə ödənilir. Hər bir halda belə fəaliyyət vergiyə cəlb edilməlidir, lakin vergi nəzarəti baxımından vergi orqanları qarşısında çətinliklər yaradır. Belə ki, bu mağazanın ticarət yeri, ofisi, anbarı, hətta işçiləri də (kuryerlər istisna olmaqla) olmaya bilər. Mallar isə birbaşa tədarükçüdən götürülə bilər. İnternet mağazaların internet saytlarına gəldikdə isə burada saytın serveri dünyanın istənilən ölkəsində yerləşə bilər.

Hazırda e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlı dövlətlərin ümumi yanaşması belədir: Əlavə və ya yeni vergilərin tətbiq edilməsi zəruri deyil, çünki e-ticarət əməliyyatlarının ümumi ənənəvi metodlarla vergiyə cəlb edilməsi mümkündür.

Buna baxmayaraq, bəzi dövlətlər e-ticarətin vergi cəlb edilməsi üçün yeni metodların tətbiq edilməsini təklif etmişlər. Belə ki, Belçikada hər bit üzrə verginin (bit tax) tətbiq edilməsi irəli sürülmüşdür, yəni sayğaclarda istifadə etməklə ötürülmüş məhsula (məlumatlar, şəkil, səs və sair) görə daha dəqiq desək yüklənmiş bitlərə görə verginin alınması. Belçikanın Kommunikasiya Nazirliyinin hesablamalarına görə bu verginin dərəcəsi 1 ABŞ dolları müəyyən edilərsə 100 meqabitə görə illik vergi daxilolmaları təxminən 10 milyard ABŞ dolları təşkil edəcəkdir. Lakin bu təklif Aİ tərəfindən dəstəklənməmişdir.

Fransada e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsi üçün ticarət fəaliyyəti həyata keçirən internet-şirkətlərin məcburi dövlət sertifikasiyasından keçmələri məsələsinin mümkünlüyünə baxılır. Almaniyada isə mövcud vergi sisteminə yeni fiskal ödənişlərin əlavə edilməsi məsələsi qaldırılmışdır. Yeni fiskal ödənişin internetdən biznes məqsədləri üçün istifadə edildikdə tutulmasını nəzərdə tutur. Bu ödənişlər internet şəbəkəsini gəlir götürmək məqsədilə istifadə edən Almaniyanın rezident vergi ödəyicilərinə şamil edilməsi təklif edilmişdir.

Göründüyü kimi, bir sıra dövlətlərin e-ticarətin nəzarət altına alınması üçün müvafiq tədbirlər həyata keçirməyə davam edirlər. Dünyanın bir çox dövlətləri e-ticarət üzərində vergi nəzarətinin gücləndirilməsi üçün yeni xüsusi vergilərin tətbiq edilməsini zəruri hesab etmirlər. Sadəcə olaraq bu fəaliyyət üzərində nəzarət mexanizmi kimi sertifikatlaşdırmanı tətbiq edirlər, yəni e-ticarət ilə məşğul olan hər bir şəxs müvafiq dövlət orqanından xüsusi sertifikat almağa məcburdur.

Virtual aləmdə vergilər

Dünyanın bir çox dövlətləri elektron ticarətin tənzimlənməsi üçün ayrıca qanunlar qəbul edirlər. Bu qanunlarla tənzimlənən əsas sahələrə əsasən aiddir: telekommunikasiya xidmətlərinin lisenziyalaşdırılması, internet və elektron rəqəmsal imzanın tətbiqi, elektron və kağız sənədlərin qüvvələrinin bərabərləşdirilməsi, təhlükəsizliyin təmin edilməsi, istehlakçıların hüquqlarının qorunması və intellektual mülkiyyətin qorunması.

Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) təsnifatında e-ticarət aşağıdakı üç kateqoriyaya aid edilə bilər:

(a) məhsulların rəqəmsallaşdırılmış daşıyıcılarda ticarəti;

(b) adi (fiziki) çatdırılma ilə malların və ya xidmətlərin onlayn rejimdə ticarəti;

ÜTT bu kateqoriyaların malların təqdim edilməsi və ya xidmətlərin göstərilməsi kimi müəyyən edilməsini vacib hesab etmişdir. Hazırda bununla bağlı vahid konsensusa nail olunmamışdır. Lakin ÜTT-nin bir çox üzvləri hesab edirlər ki, e-ticarət vasitəsilə əksər malların təqdim edilməsinə xidmətlər kimi baxılmalıdır.

Amerika Birləşmiş Ştatları isə hesab edir ki, elektron əməliyyatların təqdim edilməsinin xidmət olmasına baxmayaraq, məhsulun (məlumatlar, şəkil, səs və sair) özü mallara bərabər tutulmalıdır.

Avropa İttifaqı öz növbəsində e-ticarətin hər üç kateqoriyasının xidmət olduğunu hesab edir.

E-ticarətdə birbaşa vergilər

Beynəlxalq təcrübə əsaslanaraq qeyd etmək olar ki, e-ticarətdə birbaşa vergilər (mənfəət və ya gəlir vergisi) vergi ödəyiciləri tərəfindən ənənəvi üsulla hesablanır və ödənilir, yəni burada xüsusi spesifik hallar mövcud deyil. Lakin e-ticarətdə elektron xidmətlər göstərildikdə və rəqəmsal mallar təqdim edildikdə aparılmış əməliyyatların xidmətə, hüquqlardan istifadəyə və ya malların satışına aid olmasının müəyyən edilməsi çətinliklər yaranır. Belə ki, bu növ əməliyyatlarla bağlı əldə olunan gəlirlərin sahibkarlıqdan əldə olunan mənfəət kimi, yoxsa qeyri-maddi əmlakın istifadə hüququnun verilməsinə görə royalti olduğunu müəyyən etmək lazım olur.

İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) hazır ki Model Konvensiyasının 12-ci maddəsində royaltinin aşağıdakı tərifi verilmişdir:

“…… istənilən ədəbiyyat, incəsənət yaxud elm əsərlərinə, o cümlədən kinofilmlərə, istənilən patentlərə, ticarət markasına, dizayna yaxud prosesə dair müəllif hüquqlarının istifadəsinə və ya istifadə hüququnun verilməsinə görə və ya sənaye, kommersiya yaxud elmi təcrübəyə dair informasiyaya görə alınan istənilən növ ödənişlər”.

Eyni zamanda, OECD tərəfindən aparılan təhlillərə əsasən, aşağıdakı e-ticarət əməliyyatlarında royaltı yoxsa sahibkarlıqdan əldə olunan mənfəətin yaranması müəyyən edilmişdir:

(a) İnternet vasitəsilə malların sifarişi və müştəriyə fiziki çatdırılması. OECD-nin mütəxəssisləri bu əməliyyatdan əldə edilən gəliri sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir kimi qiymətləndirmişlər;

(b) Rəqəmsal malların yüklənilməsi. Müştəriyə onun şəxsi istifadəsi məqsədilə rəqəmsal malların elektron yüklənməsinə icazə verən əməliyyatlar (proqram təminatı, şəkillər, mahnılar və mətnlər) royalti hesab olunmur.

(c) İstismar məqsədilə yükləmələr, yəni müştəri rəqəmsal malı elektron olaraq birbaşa kommersiya provayderindən sifariş edir və bununla da kommersiya məqsədilə mal üzrə müəllif hüququndan istifadə etmək üçün hüquq əldə edir. Təhlil nəticəsinə görə bu əməliyyatdan əldə olunan gəlir royalti hesab olunur.

(d) Yeniləmək və əlavələr etmək məqsədilə ödənişlər, yəni proqramı təminat və ya digər rəqəmsal mal təqdim edən şəxsin müvafiq ödəniş müqabilində bu malları yeniləməsi və ya əlavələr etməsi. Təhlil nəticəsinə görə bu əməliyyatdan əldə olunan gəlir sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir hesab olunur.

(e) Proqram təminatlarından məhdud müddətləri ərzində istifadə edilməsi üçün hüquqların verilməsi, yəni müştərilərə proqram təminatı və ya rəqəmsal malların istifadəsinə görə onların istifadəyə yararlı müddətlərindən daha az müddət üçün istifadə etmə hüquqların verilməsi. Bu müddət bitdikdən sonra isə belə proqram təminatı və ya rəqəmsal mallardan istifadə etmək mümkün olmur. Təhlil nəticəsinə görə bu əməliyyatdan əldə olunan gəlir sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir hesab olunur.

(f) Müştərilərin on-line dəstəklənməsi, yəni provayderlər tərəfindən müştərilərə proqram təminatlarının quraşdırılması və texniki problemlərin aradan qaldırılması kimi on-line texniki dəstək verilməsi. Bu dəstək on-line texniki sənədlər və əlaqələr (elektron poçt vasitəsilə) formalarında həyata keçirilə bilər. Təhlil nəticəsinə görə bu əməliyyatdan əldə olunan gəlir sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir hesab olunur.

(g) On-line məlumat bazasına daxil olunması, yəni provayderlər tərəfindən müştərilərə məlumat bazasına daxil olmaqla müvafiq məlumatların əldə edilməsi üçün axtarışların aparılmasına imkan verilməsi. Təhlil nəticəsinə görə bu əməliyyatdan əldə olunan gəlir sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir hesab olunur.

(h) Gizli məlumatların əldə edilməsi, yəni müştərilərə məhsul və ya proseslərlə bağlı gizli olan və ya açıqlanmayan texniki məlumatların (məxfi istehsal prosesinin diaqramları və ya açıqlamaları) təqdim edilməsi. Qrup bu kateqoriya üzrə əməliyyatlarla bağlı yaranan gəlirlərin nou-xau (know-how), yəni sənaye, elmi və ya kommersiya təcrübələri ilə bağlı məlumat olduğunu nəzərə alaraq royalti hesab edirlər.

OECD tərəfindən aparılan təhlillərə dair hesabat bir çox OECD-yə üzv olan dövlətlər tərəfindən qəbul olunmasına baxmayaraq, e-ticarət vasitəsilə aparılan əməliyyatlardan əldə olunan gəlirlərin royalti və ya sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir olması hələ də mübahisəli məsələ olaraq qalmaqdadır.

Məlum olduğu kimi, e-ticarət sərhəd tanımır, yəni mallar, işlər və ya xidmətlər təqdim edənin bir dövlətdə, alıcının digər dövlətdə, serverin və internet sayta texniki dəstəyin göstərilməsi üçün personalın isə ümumiyyətcə üçüncü dövlətlərdə yerləşdirilməsi mümkündür və bu adətən belə də olur.

Bu halda e-ticarətə tətbiq edilən incə məsələlərdən biri daimi nümayəndəliyin yaranıb-yaranmaması məsələsidir. Ənənəvi olaraq daimi nümayəndəlik anlayışı şəxsin digər dövlətdə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirdiyi hər hansı daimi yeri nəzərdə tutur. Eyni zamanda, digər dövlətdə olan və şəxsin adından əməliyyatlar həyata keçirən istənilə şəxs (asılı agent) daimi nümayəndəlik kimi qəbul edilir. Beynəlxalq təcrübəyə uyğun olaraq, e-ticarət zamanı daimi nümayəndəliyin yaranıb-yaranmaması məsələsinə nəzər salaq:

Şəxs xarici şirkətdən internet vasitəsilə hər hansı mal sifariş edirsə, malın dəyəri kredit kartı vasitəsi ilə ödəyirsə və mal adi poçt vasitəsilə çatdırılırsa aydındır ki, burada heç bir daimi nümayəndəlikdən söz gedə bilməz. Lakin, yuxarıdakı misala bir az fərqli baxaq, yəni Bakı şəhərində güllərin satışı ilə məşğul olan şəxs xarici şirkətdir (internet mağaza). Şirkət sifariş edilmiş gülləri kuryer vasitəsi ilə çatdırır. Burada xarici şirkətin fəaliyyəti Bakıda daimi nümayəndəlik yaradırmı? Araşdırmalar göstərir ki, beynəlxalq təcrübədə bu suala bir mənalı cavab yoxdur, çünki sualın cavabı daha çox tərəflər arasında hüquqi əlaqələrin rəsmiləşdirilməsindən asılı olacaqdır. Əgər şirkətin Bakıda hər hansı bir ofisi olarsa və ya şirkət fəaliyyətini Bakıda olan və etibarnamə əsasında fəaliyyət göstərən şəxs vasitəsilə həyata keçirərsə burada şübhəsiz daimi nümayəndəlik yaranır və bu şirkət Azərbaycanın müvafiq vergilərinin ödəyicisidir. Eyni zamanda, şirkətin əməkdaşı, yəni gülləri çatdıran və ödənişləri qəbul edən kuryer asılı agent olduğu üçün daimi nümayəndəlik yaradır.

Digər bir tərəfdən əgər bu xarici şirkət Azərbaycanda qeydiyyatdan keçən və əsas fəaliyyəti malların daşınması olan kuryer xidmətindən istifadə edərsə bu kuryer şirkəti xarici şirkətə münasibətdə müstəqil agent hesab olunacaq və daimi nümayəndəlik yaratmayacaqdır.

Eyni zamanda, e-ticarət malların yalnız fiziki çatdırılmasını əhatə etmir, burada həmçinin rəqəmsal malların birbaşa şəbəkədə yüklənməsi də mövcuddur. Rəqəmsal mallar təqdim edən şirkətin digər dövlətdə ofisi və ya personalı olmadığı halda daimi nümayəndəliyin müəyyən edilməsi üçün yeganə əlaqə şirkətin serverinin yerləşdiyi yer ola bilər.

Serverin yerləşdiyi yerin daimi nümayəndəliyin yaranması üçün əsas olması sualı beynəlxalq hüquqi praktikada hələlik tam olaraq cavablandırılmamışdır. Xüsusilə bu barədə OECD öz şərhlərini təqdim etmişdir. Belə ki, OECD tərəfindən aparılmış təhlillərə əsasən internet saytın digər dövlətdəki serverdə fiziki yerləşməsi daimi nümayəndəliyin yaranmasına səbəb olmur. Eyni zamanda, e-ticarət həyata keçirən şəxs üçün veb-hostinq xidmətləri təqdim edən təşkilat bu şəxsə münasibətdə asılı agent hesab edilə bilməz, çünki şəxsin adından əməliyyatlar həyata keçirmir.

Daha bir mübahisəli məsələ söhbət internet saytdan deyil, bu layihəyə xidmət göstərən xüsusi avadanlıqdan (proqram kompleksi) getdikdə orta çıxır. Belə ki, OECD-nin mütəxəssislərinin fikrincə, belə avadanlığın digər dövlətdə mövcudluğu həmin digər dövlətdə daimi nümayəndəliyin yaranmasının əlamətidir, çünki daimi fəaliyyət yerinin mövcudluğunu göstərir. Əlavə olaraq, bu serverə alqı-satqı əməliyyatlarının həyata keçirildiyi yer kimi baxıla bilər.

E-ticarətdə daimi nümayəndəliyin yaranması ilə bağlı OECD tərəfindən irəli sürülən arqumentlər beynəlxalq aləmdə tam olaraq dəstəklənməmişdir. Misal üçün, bir sıra OECD dövlətləri hesab edirlər ki, serverə göstərilən xidmətlər müstəqil agent tərəfindən həyata keçirələrsə, server daimi nümayəndəlik yaratmır.

E-ticarətdə dolayı vergilər

Vergi orqanlarının üzləşdiyi digər əsas problemlərdən biri də e-ticarət əməliyyatlarından dolayı vergilərin (Əlavə Dəyər Vergisinin və ya satışdan verginin) tutulmasıdır. Məlum olduğu kimi, e-ticarət daha sürtələ Avropa və Şimali Amerikada inkişaf etməkdədir. Avropada Avropa İttifaqının Direktivləri ilə tənzimlənən ƏDV tətbiq edilir, ABŞ və Kanadada isə federal status daşımayan və yalnız ştatlar səviyyəsində tutulan satışdan vergi tətbiq edilir.

ƏDV-nin tutulması ilə bağlı Aİ-nın təcrübəsi

Beynəlxalq təcrübəyə əsasən e-ticarət əməliyyatlarından ƏDV satıcının deyil, alıcının yerləşdiyi yerdə tutulur. Lakin e-ticarət əməliyyatlarında bu proses o qədər sadə deyil.

E-ticarətin B2B sektorunda ƏDV-nin tutulması kifayət qədər aydındır. Belə ki, malın, işin və ya xidmətin şəbəkə və ya hər hansı digər vasitə ilə əldə edilməsi ƏDV-nin tutulma prinsipini dəyişmir. Yəni, mal internet vasitəsilə digər dövlətdən sifariş edildikdə malın ölkəyə daxil olması idxal hesab edilir. Bu qayda informasiya xidmətlərinin əldə edilməsinə də aid edilir, yəni informasiya xidmətlərini əldə edən şəxs ƏDV-ni özünün yerləşdiyi ölkədə, istehlak yerində ödəməyir və müvafiq qaydada əvəzləşdirmək hüququ əldə edir.

Əsas problem e-ticarətin B2C sektorunda yaranır. Burada əsas problem ondan ibarətdir ki, alıcı ƏDV ödəyicisi olmadığı üçün onun satıcının əvəzinə hesablaşmağa məcbur etmək qeyri-mümkündür.

Aİ-na üzv olan dövlətlərin təcrübələrinə əsasən bütün elektron məhsullar xidmətlərə bərabər tutulur və alıcının yerləşdiyi yerdə ƏDV-yə cəlb edilir. Aİ-na üzv olan dövlətlərin ƏDV qanunvericiliyi əsasən Aİ-nın ümumi prinsipləri əsasında tənsizmlənir. Aİ-nın e-ticarətə yanaşmasının əsasına OECD-nin tələblərinə uyğun olaraq aşağıdakı prinsiplər əlavə edilmişdir:

(a) E-ticarətin vergiyə cəlb edilməsi üçün yeni vergilərin tətbiq edilməsinə zərurət yoxdur;

(b) Elektron məhsul xidmət kimi vergiyə cəlb edilir, və

Eyni zamanda, Aİ-nın qaydalarına əsasən, Aİ-nın hüdudlarından kənara rəqəmsal məhsul təqdim edən şəxslər (Aİ satıcıları) ƏDV tətbiq etmirlər, əksinə isə xarici satıcılar Aİ daxilinə rəqəmsal məhsul təqdim etdikləri halda ƏDV-yə cəlb edilirlər.

Avropa Parlamenti tərəfindən 1997-ci ildə təsdiq edilən Məsafədən satış Direktivinin (Distance Selling Directive) və Avropa İttifaqının 6-cı Direktivinin (Dolayı vergilərlə bağlı) müddəalarına əsasən e-ticarət əməliyyatları üçün aşağıdakı qaydalar müəyyən edilmişdir:

(a) Aİ-nın xaricindən malların təqdim edilməsi (məsafədən satış): satıcı malı ƏDV-siz təqdim edir, alıcı isə malı aldıqda müvafiq qaydada ƏDV-ni ödəyir. Lakin əgər satıcı alıcının dövlətində kifayət qədər böyük dövriyyə edirsə o bu dövlətdə ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyatdan keçə bilər və bu zaman malı ƏDV ilə birlikdə təqdim etməlidir.

(b) Aİ-nın daxilində malların və informasiya xidmətlərin təqdim edilməsi (məsafədən satış): satıcı malı öz dövlətinin ƏDV dərəcəsi ilə təqdim edir və ƏDV-ni öz dövlətində ödəyir. Lakin əgər satıcı digər üzv dövlətdə kifayət qədər böyük dövriyyə edirsə o bu dövlətdə ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyatdan keçməlidir və bu zaman malı alıcının dövlətinin ƏDV dərəcəsi ilə təqdim etməlidir və həmin dövlətdə də ƏDV-ni müvafiq qaydada ödəməlidir.

(c) Aİ-nın üzv dövlətinin rezidenti tərəfindən Aİ xaricinə informasiya xidmətlərinin təqdim edilməsi (məsafədən satış): xidmətlər ƏDV-siz təqdim edilir.

Beləliklə, dövriyyələri müvafiq həddi keçən xarici internet şirkətlər Aİ-da ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyatdan keçə bilərlər. Bunun üçün, Aİ xüsusi sadələşdirilmiş prosedurlar hazırlanmışdır, hansı ki, belə şirkətlərə Aİ-nın istənilən dövlətində ƏDV qeydiyyatından keçməyə və ƏDV-ni hesablayıb ödəməyə imkan verir. Lakin ƏDV şirkətin ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyatdan keçdiyi dövlətin dərəcəsi ilə deyil, alıcının dövlətində tətbiq edilən dərəcə ilə tutulur. Bu isə öz növbəsində şirkətlərin daha aşağı ƏDV dərəcəsi olan dövlətlərdə qeydiyyatdan keçmələrini aradan qaldırır. Toplanan ƏDV isə alıcılar yerləşdiyi üzv dövlətlər arasında müvafiq qaydada bölüşdürülür.

Məsafədən satış məqsədilə ƏDV qeydiyyat həddi aşağıdakı kimidir:

(avro ilə)

Üzv Dövlətlər	Məsafəli satışa tətbiq edilən dövriyyə həddi
Belçika	35 000
Bolqarıstan	35 791
Çexiya	37 622
Danimarka	37 551
Almaniya	100 000
Estoniya	35 151
İrlandiya	35 000
Yunanıstan	35 000
İspaniya	35 000
Fransa	100 000
İtaliya	27 889
Kipr	35 000
Latviya	34 433
Litva	36 203
Lüksemburq	100 000
Macarıstan	34 671
Malta	35 000
Niderland	100 000
Avstriya	100 000
Polşa	44 426
Portuqaliya	35 000
Rumıniya	32 702
Sloveniya	35 000
Slovakiya	44 642
Finlandiya	35 000
İsveç	33 869
Böyük Britaniya	95 264

ABŞ-nin satışdan vergisi təcrübəsi

İstehlak vergilərin kimi tanınan ƏDV və satışdan vergi birbaşa vergilərdən fərqli olaraq, satıcının olduğu yerdə deyil, malların, işlərin və ya xidmətlərin təqdim edildiyi yerdə tutulur. Bunun üçün isə e-ticarətdə dolayı vergilərin tutulması dövlətlərin qarşısında nəzəri və praktiki problemlər yaradır.

İlkin olaraq, e-ticarətdən satışdan verginin tutulması barədə ABŞ-nın təcrübəsinə nəzər salaq. Satışdan vergi büdcənin təcili doldurulması məqsədilə Böyük Depressiya zamanı tətbiq edilməyə başlanmışdır və o vaxtdan əsas büdcə gəliri hesab edilir. Son istehlakçıya malların təqdim edilməsi və ya xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı yaranan dövriyyə satış vergisinin vergitutma obyektidir. Satışdan vergi federal statusa malik olmadığı üçün onun dərəcəsi ştatdan ştata dəyişir. Eyni zamanda, bir sıra ştatlarda (Kaliforniya) yalnız maddi aktivlərin təqdim edilməsi satışdan vergiyə cəlb edilir. Buna baxmayaraq, bəzi ştatlar (Nyu-Meksiko) rəqəmsal məhsullarda daxil olmaqla digər qeyri-maddi aktivləri də satışdan vergiyə cəlb edirlər.

ABŞ-da e-ticarət əməliyyatlarından satışdan verginin tutulması ilə bağlı problemlər mövcuddur. İlkin olaraq, satışdan verginin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, əgər firma Kaliforniya ştatında mağazaya malikdirsə, ondan bu mağaza satışdan vergini bu ştata ödəməlidir. Əgər Kaliforniya ştatında yaşayan şəxs digər ştata gedirsə və firmanın bu ştatdakı mağazasından analoji mal əldə edirsə, onda bu ştatdakı mağaza Kaliforniyanın satışdan vergisini bu şəxsdən tutmur. Şəxs isə öz ştatında bu ştatda tətbiq edilən dərəcə ilə istifadə vergisi (use tax) ödəyir. Belə ənənəvi qayda e-ticarət əməliyyatlarında da tətbiq edilir, lakin bir şərtlə ki, əgər mal internet vasitəsilə sifariş edilir və fiziki qaydada (poçt vasitəsilə) çatdırılır. Bir sözlə satışdan vergi istehlakçının yerləşdiyi yerdə tutulur.

Satışdan verginin tutulması ilə bağlı, əsas problem o zaman yaranır ki, sifariş edilmiş mal fiziki qaydada çatdırılmasın və yalnıza birbaşa olaraq internetdən yüklənilsin. Belə ki, bu zaman şirkət (e-ticarətçi) öz ştatının sakinlərindən satışdan vergini tutmalıdır, digər ştatların sakinlərini isə satışdan vergidən azad etməlidir, çünki bu şəxslər öz ştatlarında istifadə vergisinin (use tax) ödəyiciləridirlər. Bu zaman alıcının yerləşdiyi yeri müəyyən etmək qeyri-mümkün olduğu üçün alıcı olduğu yer barədə satıcıya məlumat verməlidir. Lakin, burada heç bir zəmanət yoxdur ki, alıcı yerləşdiyi yer barədə düzgün məlumat versin. Bu problem ABŞ-nın vergi orqanlarının qarşısında duran və hələlik öz həllini tapmayan əsas problemdir.

Hazırda isə e-ticarətçilərin böyük hissəsi “İnternetin vergidən azad edilməsi haqqında” (Internet Tax Freedom Act) qanuna əsasən vergisiz rejimdə, yəni satışdan vergisi tətbiq etmədən fəaliyyət aparırlar. 1998-ci ildə qəbul edilmiş qanunun müddəti mütəmadi uzadılmışdır və hazırda 2014-cü ilədək qüvvədədir. Bu qanun internetə girişi, o cümlədən şəbəkə vasitəsilə göstərilən xidmətləri (şəbəkə vasitəsilə təqdim edilən “fiziki” mallar istisna olmaqla) satışdan vergidən azad edir.

E-ticarətlə bağlı bir sıra dövlətlərin təcrübələri

(a) Niderland, Belçika və Avstriyanın təcrübələri

Qeyd etmək lazımdır ki, e-ticarət Avropa İttifaqının bir çox dövlətlərində tətbiq edilməsinə baxmayaraq, Niderland, Belçika və Avstriyada daha geniş şəkildə yayılmışdır.

Niderland, Belçika və Avstriya (eyni zamanda, Aİ-nın digər üzv dövlətlərində daxil olmaqla) e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsinə dair xüsusi spesifik qaydalar, həmçinin yeni vergilərin tətbiq edilməsini müəyyən etməmişlər. Bu ölkələrdə e-ticarət əməliyyatları tətbiq edilən ümumi vergilər və vergi qanunvericiliyi əsasında vergiyə cəlb edilir. Eyni zamanda, bu ölkələrin vergi qanunvericiliyi Avropa İttifaqının və OECD-nin prinsipləri və tövsiyələri əsasında təkmilləşdirilmişdir.

Bu ölkələrdə e-ticarət əməliyyatlarını həyata keçirən şəxslər birbaşa vergilərini qeydiyyatda olduğu ölkələrdə bu ölkələrdə tətbiq edilən dərəcələrlə hesablayıb ödəyirlər. Niderland, Belçika və Avstriyada şirkətin faktiki idarəetmə yeri rezidentliyin müəyyən edilməsi üçün əsas meyarlardan biri hesab edilir. Əgər şirkətin bu ölkələrdə sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirilməsi üçün fiziki yerləşməsi tələb edilmirsə şirkətin bu ölkələrdə birbaşa vergilərin ödənilməsi daha az ehtimal olunur.

Digər bir tərəfdən, e-ticarət əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən serverlərin funksiyalarından asılı olaraq onların bu ölkələrdə sahibkarlıq yerinin yaradılması kimi baxılır. Belə ki, əgər server şirkətə hazırlıq və ya yardımçı xidmətlər göstərməklə onun sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirilməsinə yardım edirsə bu ölkələrin vergi qanunvericiliyi ilə serverə filial kimi baxıla bilər, yəni bu halda server daimi nümayəndəlik yaradacaqdır və ümumi qaydada vergiyə cəlb ediləcəkdir. Eyni olaraq, əgər server sifarişləri alırsa, işlədirsə və bölüşdürürsə server daimi nümayəndəlik hesab edilə bilər.

Niderland, Belçika və Avstriyada e-ticarət əməliyyatlarından dolayı vergilər (ƏDV) Aİ-nın Direktivinin prinsipləri əsasında tutulur, yəni istehlak yerində.

(b) Yeni – Zelandiyanın təcrübəsi

Yeni-Zelandiyada e-ticarət əməliyyatlarının vergiyə cəlb edilməsinə dair xüsusi qaydalar, o cümlədən əlavə yeni vergi növləri müəyyən edilməmişdir.

Birbaşa vergilər üzrə: Yeni-Zelandiyanın vergi qanunvericiliyinə əsasən aşağıdakı meyarlar rezident anlayışı ilə əhatə edilir:

Ø Yeni-Zelandiyada inkorporasiya edilmiş şirkət;

Ø Yeni-Zelandiyada baş ofisə məxsus şirkət;

Ø İdarəetmə yeri Yeni-Zelandiyada olan şirkət; və

Ø Direktorlar tərəfindən qəbul edilən qərarın Yeni-Zelandiya ilə məhdudlaşıb məhdudlaşmamağından asılı olmayaraq, şirkətə Yeni-Zelandiyadakı direktorlar tərəfindən nəzarət edilməsi.

E-ticarət əməliyyatlarında rezidentliyin müəyyən edilməsi üçün “idarəetmə yeri” və ya “şirkətə nəzarət” meyarlarının tətbiqi mürəkkəb hesab edilir, çünki texnologiya məlumatların elektron olaraq ötürülməsi asanlaşdırır və qərar müxtəlif ölkələrdə yerləşən direktorlar tərəfindən video konfrans və ya elektron poçt vasitəsilə qəbul edilə bilər. Bunun üçün isə Yeni-Zelandiyanın vergi orqanları e-ticarət əməliyyatlarına fərdi qaydada baxmağa üstünlük verirlər.

Vergitutma məqsədləri üçün rezident hesab edilən şəxslər bütün vergilərini Yeni-Zelandiyada ödəyirlər. Bu qayda e-ticarət əməliyyatlarını həyata keçirən şəxsləri də əhatə edir.

Digər bir tərəfdən Yeni-Zelandiyanın rezidenti və ya qeyri-rezidentin Yeni-Zelandiyadakı daimi nümayəndəliyi e-ticarət üzrə qeyri-rezidentə ödəniş etdikdə ödəniş mənbəyində vergini tutmağa borcludur.

E-ticarət qlobal ticarət olduğu üçün burada ikiqat vergitutma hallarının yaranması mümkündür. Belə ki, əgər şəxs sahibkarlıq fəaliyyətini Yeni-Zelandiyada həyata keçirirsə, lakin onun internet səhifəsinə xidmət göstərən personal digər xarici dövlətdə yerləşirsə, ikiqat vergitutma halları yarana bilər. Bu halda, digər xarici dövlətin daxili qanunvericiliyinə əsasən gəlir bu dövlətdə vergiyə cəlb edilə bilər. Eyni zamanda, Yeni-Zelandiyanın vergi qanunvericiliyinə əsasən, xarici dövlətdə fəaliyyət göstərən şəxsin internet səhifəsinə xidmət Yeni-Zelandiyada yerləşən personal tərəfindən göstərildikdə həmin şəxs vergilərini Yeni-Zelandiyada ödəməlidir.

Bundan başqa, əgər Yeni-Zelandiyanın rezidenti e-ticarət əməliyyatlarını ona məxsus olan və xarici dövlətdə yerləşdirilən server vasitəsilə həyata keçirirsə, bu server bu xarici dövlətdə daimi nümayəndəlik yaradır, hansı ki mənfəətin müvafiq qaydada bölüşdürülməsini tələb edir.

Dolayı vergilər üzrə: Yeni-Zelandiyanın vergi qanunvericiliyinə əsasən malları və xidmətlər vergisi (GST) üzrə qeydiyyatdan keçən şəxs Yeni-Zelandiyadakı istehlakçılara mallar, işlər və xidmətlər təqdim edirsə, GST vergisini tutmağa borcludur. Bu qayda e-ticarət əməliyyatlarına da tətbiq edilir. Yəni Yeni-Zelandiyada GST üzrə qeydiyyatdan keçən şəxs malları internet vasitəsilə təqdim edirsə və mallar fiziki olaraq çatdırılırsa, bu zaman GST ümumi dərəcə ilə tutulmalıdır. Əgər mallar internet vasitəsilə Yeni-Zelandiyanın hüdudlarından kənarda olan şəxslərə təqdim edilirsə və fiziki olaraq çatdırılırsa GST “0” dərəcə ilə tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu qayda rəqəmsal malların və xidmətlərin təqdim edilməsinə də tətbiq edilir.

Digər bir tərəfdən Yeni-Zelandiyanın GST üzrə qanunvericiliyinə əsasən, Yeni-Zelandiyanın rezidentləri tərəfindən mallar internet vasitəsilə xarici ölkədə olan şəxsdən sifariş edildikdə və mallar fiziki olaraq çatdırıldıqda, GST Yeni-Zelandiyada gömrük orqanları vasitəsilə tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki, e-ticarət əməliyyatlarından GST yığılması üzrə xərclərin azaldılması məqsədilə Yeni-Zelandiyaya gətirilən malların dəyərinə hədd tətbiq edilir, yəni mallın qiyməti 400 Yeni-Zelandiya dollarından aşağı olduqda GST-dən azad edilir.

Həmin qanunvericiliyə əsasən, Yeni-Zelandiyanın rezidentləri tərəfindən Yeni-Zelandiyada olan müştərilərə qeyri-maddi əmlakın (intellektual mülkiyyət) təqdim edilməsi GST-yə cəlb edilir. Digər bir tərəfdən rəqəmsal malların (proqramların) Yeni-Zelandiyanın hüdudlarından kənarda olan şəxslər tərəfindən birbaşa olaraq internet vasitəsilə yüklənməsi GST məqsədləri üçün xidmət hesab edilir və xidmətlərin ixracı GST-dən azad edilir.

(d) Sinqapurun e-ticarət əməliyyatlarından birbaşa vergilərin tutulması təcrübəsi

Sinqapurun gəlir vergisi haqqında qanunvericiliyində e-ticarət əməliyyatlarını əhatə edən ayrıca müddəalar nəzərdə tutulmamışdır. Bununla bağlı, hazırkı qanunvericilik və onun şərhi e-ticarətə də tətbiq edilir.

Sinqapurun hazırkı gəlir vergisi qanunvericiliyi ərazi prinsipi üzrə tətbiq edilir, yəni Sinqapurun mənbəyindən əldə olunan gəlir və ya Sinqapurun rezidenti tərəfindən gəlirin xaricdən əldə edilməsi.

Gəlir vergisi haqqında qanunvericiliyin müddəaları nəzərə alınmaqla e-ticarət əməliyyatlarından gəlir vergisinin tutulması üzrə qaydalar müəyyən edilmişdir. Bu qaydalar e-ticarət modellərini və vergitutmanı əks etdirir, bunlara aiddir:

(a) Şirkət Sinqapurda maddi və qeyri-maddi məhsulların internet vasitəsilə təqdim edilməsini həyata keçirir. Şirkətin internet səhifəsinə xidmət şirkət tərəfindən və ya Sinqapurda yerləşən provayder tərəfindən həyata keçirilir. Müştərilər şirkət tərəfindən təqdim edilən malları onun internet saytı vasitəsilə sifariş edirlər, mallar isə fiziki olaraq çatdırılır.

Sinqapurunun gəlir vergisi haqqında qanunvericiliyinə əsasən, şirkət sahibkarlıq fəaliyyətini Sinqapurda həyata keçirdikdə onun bütün mənfəəti, o cümlədən e-ticarətdən əldə olunan mənfəəti Sinqapurun mənbəyindən əldə edilmiş hesab edilir və Sinqapurda mənfəət vergisinin obyektidir.

(b) Şirkət Sinqapurda maddi və qeyri-maddi məhsulların internet vasitəsilə təqdim edilməsini həyata keçirir. Şirkət xarici dövlətdə fəaliyyət göstərən filiala malik deyildir, şirkətin internet səhifəsi xarici dövlətdə yerləşdirilmişdir və səhifəyə xidmət xarici dövlətin provayderi tərəfindən həyata keçirilir. Müştərilər şirkət tərəfindən təqdim edilən malları onun internet saytı vasitəsilə sifariş edirlər, mallar isə fiziki olaraq çatdırılır.

Şirkət e-ticarət ilə bağlı öhdəliklərinin böyük hissəsini Sinqapurdakı fəaliyyət vasitəsilə həyata keçirir. Belə ki, Sinqapurdakı şirkət internet səhifə ilə bağlı zəruri məlumatlar təqdim edir, təqdim etdiyi mal və xidmətlərlə bağlı sorğuları cavablandırır, satışdan ödənişləri qəbul edir və malları çatdırır. Bununla bağlı, hesab edilir ki, internet səhifənin xarici dövlətdə yerləşməsinə baxmayaraq, öhdəliklərinin böyük hissəsini Sinqapurdakı fəaliyyət vasitəsilə həyata keçirir. Bunun nəticəsi olaraq, xarici dövlətdə yerləşən internet səhifə vasitəsilə aparılan e-ticarət əməliyyatlarından əldə edilən gəlir Sinqapur mənbəyindən əldə edilmiş hesab edilir və Sinqapurda mənfəət vergisinin obyektidir. Eyni zamanda, bu qayda qeyri-maddi (rəqəmsal) məhsulların təqdim edilməsinə də tətbiq edilir.

(c) Şirkət Sinqapurda maddi və qeyri-maddi məhsulların internet vasitəsilə təqdim edilməsini həyata keçirir. Şirkət xarici dövlətdə fəaliyyət göstərən filiala malikdir, şirkətin internet səhifəsi xarici dövlətdə yerləşdirilmişdir və səhifəyə xidmət xarici dövlətin provayderi tərəfindən həyata keçirilir. Filial müxtəlif fəaliyyət həyata keçirir, bu fəaliyyətə internet səhifənin texniki dəstəyi də daxil olmaqla e-ticarət əməliyyatların aparılması və başa çatdırılması daxildir.

Artıq məlumdur ki, Sinqapurda fəaliyyət göstərən şirkətin mənfəəti Sinqapurda mənfəət vergisinin obyektidir, lakin burada məsələ filialın mənfəətindən Sinqapurda vergi tutulması ilə bağlıdır. Nəzərə alsaq ki, filialın fəaliyyətinin böyük hissəsi Sinqapurdan kənarda həyata keçirilir onun mənfəəti xarici dövlətin mənbəyindən əldə edilmiş hesab edilir. Bununla bağlı, bu mənfəət Sinqapurda vergiyə cəlb edilmir.

Digər bir məsələ, internet vasitəsilə həyata keçirilən əməliyyatlardan əldə olunan mənfəətin filialın mənfəəti hesab edilməsidir. Bu məsələ əsasən filialın həyata keçirdiyi fəaliyyətin növündən və eyni zamanda, xarici dövlətin vergi qanunvericiliyindən asılıdır. Belə ki, əgər filial xarici dövlətdə bazara malikdirsə və şirkətə məxsus mal və xidmətləri elektron olaraq təqdim edirsə, o cümlədən e-ticarət ilə bağlı yaranan öhdəlikləri yerinə yetirirsə, filial tərəfindən e-ticarət həyata keçirildiyi hesab edilir. Bununla bağlı, e-ticarət əməliyyatlarından əldə olunan mənfəətə filialın mənfəəti kimi baxılır və bu mənfəət xarici dövlətdə vergiyə cəlb edilir.

(d) Şirkət xarici dövlətdə maddi və qeyri-maddi məhsulların internet vasitəsilə təqdim edilməsini həyata keçirir. Şirkət Sinqapurda fəaliyyət göstərən filiala malik deyil, lakin şirkətin internet səhifəsi Sinqapurda yerləşdirilmişdir və səhifəyə xidmət Sinqapurun provayderi tərəfindən həyata keçirilir. Müxtəlif müştərilər (Sinqapurun və ya digər ölkələrdə olanlar) şirkət tərəfindən təqdim edilən malları onun internet saytı vasitəsilə sifariş edirlər, mallar isə fiziki olaraq çatdırılır.

Şirkətin internet səhifəsi yalnız e-ticarət əməliyyatlarının həyata keçirilməsi üçün istifadə edilir və şirkətin sahibkarlıq fəaliyyətinin əsas hissəsi hesab edilir. Şirkətin əməliyyatlarının böyük hissəsi Sinqapurdan kənarda həyata keçirilir. İnternet səhifə vasitəsilə həyata keçirilən e-ticarət əməliyyatlarından əldə olunan gəlir əsasən Sinqapurdan kənarda həyata keçirilən əməliyyatlardan formalaşır. Bununla bağlı, bu gəlir Sinqapurun mənbəyindən əldə edilmiş gəlir hesab edilmir və Sinqapurda vergitutma obyekti deyildir.

Eyni zamanda, bu qayda qeyri-maddi (rəqəmsal) məhsulların təqdim edilməsinə də tətbiq edilir. Lakin baxmayaraq ki, şirkət fəaliyyətini Sinqapurda həyata keçirmir və buna görə də onun gəliri Sinqapurda vergitutma obyekti hesab edilmir, şirkət tərəfindən əldə edilən ödənişlərdən ödəmə mənbəyində vergi tutula bilər. Belə ki, əgər Sinqapurun rezidenti və daimi nümayəndəliyi rəqəmsal məhsulların istifadəsi üçün hüquqlar əldə edirlərsə və bunun üçün isə müvafiq ödənişlər nəzərdə tutulubsa, bu şəxslər ödəniş mənbəyində vergini tutmağa borcludurlar.

(e) Şirkət xarici dövlətdə maddi və qeyri-maddi məhsulların internet vasitəsilə təqdim edilməsini həyata keçirir. Şirkət Sinqapurda fəaliyyət göstərən filiala malikdir, şirkətin internet səhifəsi Sinqapurda yerləşdirilmişdir və səhifəyə xidmət Sinqapurun provayderi tərəfindən həyata keçirilir. Müxtəlif müştərilər (Sinqapurun və ya digər ölkələrdə olanlar) şirkət tərəfindən təqdim edilən malları onun internet saytı vasitəsilə sifariş edirlər, mallar isə fiziki olaraq çatdırılır. Filial müxtəlif fəaliyyət həyata keçirir, bu fəaliyyətə internet səhifənin texniki dəstəyi də daxil olmaqla e-ticarət əməliyyatların aparılması və başa çatdırılması daxildir.

Şirkətin gəliri Sinqapurda vergiyə cəlb edilə bilməz, çünki onun fəaliyyəti Sinqapurdan kənarda həyata keçirilir. Lakin burada məsələ, filialın gəlirlərinin Sinqapurda vergiyə cəlb edilməsi ilə bağlıdır.

Sinqapurun gəlir vergisi haqqında qanunvericiliyinə əsasən, filial Sinqapurda fəaliyyət göstərdiyi üçün onun əldə etdiyi mənfəət Sinqapurun mənbəyindən əldə edilmiş hesab edilir və Sinqapurda vergitutma obyektidir.

Digər bir məsələ, internet vasitəsilə həyata keçirilən əməliyyatlardan əldə olunan mənfəətin filialın mənfəəti hesab edilməsidir. Yenə də, bu filial tərəfindən həyata keçirilən əməliyyatların növündən və səviyyəsindən asılıdır. Belə ki, əgər filial Sinqapurda bazara malikdirsə və şirkətə məxsus mal və xidmətləri elektron olaraq təqdim edirsə, o cümlədən e-ticarət ilə bağlı yaranan öhdəlikləri yerinə yetirirsə filial tərəfindən e-ticarət həyata keçirildiyi hesab edilir və filialın mənfəəti müvafiq qaydada Sinqapurda vergiyə cəlb edilir.

Eyni zamanda, e-ticarət vasitəçilərinin vergiyə cəlb edilməsi digər əsas məsələlərdən biridir. Vasitəçi şirkətlər əsasən veb-hostinq xidmətləri, e-ticarət avadanlıqlarının qurulması üçün texniki xidmətlər, internetə qoşulmaq xidmətləri və ya alıcı və satıcıları qarşılaşdırmaq üçün platformaların mübadiləsi kimi xidmət həyata keçirirlər. Şirkətlərin bu xidmətlərdən gəlirləri komissiya, abunə, qeydiyyat və ya reklam ödənişlərindən ibarətdir. Göstərilən xidmətləri həyata keçirmək üçün şirkətlər kompüter, server və proqram təminatı kimi aktivlərə malikdirlər.

Sinqapurun gəlir vergisi haqqında qanunvericiliyinə əsasən, e-ticarət vasitəçiləri sahibkarlıq fəaliyyətlərini Sinqapurda həyata keçirdikdə Sinqapurun gəlir vergisinin ödəyicisidirlər. Yəni, əgər vasitəçilər fəaliyyətlərinin əsas hissəsini Sinqapurda həyata keçirirlərsə və bu fəaliyyəti həyata keçirmək üçün Sinqapurda personala və aktivlərə malikdirlərsə, onlar tərəfindən komisyon və ödənişlər şəkilində əldə edilən gəlirlərdən vergi tutulur.

Nəticə

Qeyd etmək lazımdır ki, e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsi üçün OECD tərəfindən irəli sürülən yanaşmalar və eyni zamanda, Avropa İttifaqı və ABŞ tərəfindən hazırlanan təkliflər bu sahədəki yeganə istiqamətlər deyildir. İllər boyunca bu sahənin vergiyə cəlb edilməsinin təkmilləşdirilməsi üçün müxtəlif təkliflər səsləndirilmişdir. Bu təkliflərdən ən cəsarətli və yeni hesab edilən “hər bit üzrə vergi” (bite tax) olmuşdur. Lakin bu təklif geniş çərçivədə dəstəklənməmişdir.

Məlum olduğu kimi, e-ticarətin vergiyə cəlb edilməsi mürəkkəb proses olduğu üçün bu sahədə daim yeni təkliflər və alternativ yanaşmalar axtarılmaqdadır. Bu sahədə inkişaf edən dövlətlərin yanaşmalar OECD tərəfindən irəli sürülən yanaşmalardan fərqlənir. Belə ki, bir sıra inkişaf edən dövlətlər (əsasən Hindistan) hesab edirlər ki, e-ticarət əməliyyatlarında birbaşa vergilərin hesablanması zamanı ümumiyyətcən daimi nümayəndəlik anlayışından imtina etmək lazımdır. Buna səbəb kimi daimi nümayəndəlik anlayışının artıq köhnəldiyini və hazırkı reallıqları əks etdirmədiyi göstərilmişdir. Belə ki, faktiki olaraq e-ticarət sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi üçün fiziki yerləşməni tələb etmədiyi üçün, istənilən ölkədə fiziki iştirak olmadan belə ticarət əməliyyatlarını həyata keçirmək olar. Bu isə mallar və xidmətləri ixrac edən ölkələrdə (misal üçün ABŞ-da) vergi bazasının artmasına, mallar və xidmətləri idxal edən ölkələrdə isə əksinə vergi bazasının azalmasına səbəb olur. İnkişaf edən bəzi dövlətlərin fikrincə, daimi nümayəndəlik konsepsiyası ilə bağlı ənənəvi prinsiplərin e-ticarətə tətbiq edilməsi nəticəsində mənbə dövləti ilə satıcıların yerləşdiyi dövlət arasında vergi daxilolmaları balansı pozula bilər.

Digər bir tərəfdən, rəqəmsal məhsulların, proqram təminatların və onlayn xidmətlərin təqdim edilməsi ilə bağlı internet əməliyyatlara görə ödənişlərə mallara və ya xidmətlərə görə ödənişlər kimi deyil, royalti və ya lisenziya üzrə ödənişlər kimi baxılması təklif edilmişdir. Aparılan ödənişlərə royalti və ya lisenziya üzrə ödənişlər kimi baxılması hazırkı beynəlxalq qaydalar çərçivəsində mənbə dövlətinə ödənişlərin ödəniş mənbəyində vergiyə cəlb edilməsinə imkan verir.

Qeyd etmək lazımdır ki, bu yanaşı e-xidmətlərin ixrac edən dövlətlərin maraqlarına zidd olduğu üçün beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən dəstək görməmişdir.

Hazırda e-ticarətdə dair beynəlxalq praktika OECD-nin mövqeyi (hansı ki, xidmətlərin ixrac edən dövlətlərin fikirləri ilə üst-üstə düşür) üstünlük təşkil edir.

İstifadə edilmiş materiallar və mənbələr

1. E-commerce and tax (www.ird.govt.nz)

2. Income Tax Guide on E-commerce (Inland Revenue Authority of Singapore)

3. VAT on E-commerce activities in the EU (www.mayerbrownrowe.com)

4. “E-Commerce Tax Policy in Australia, Canada and the United States”

5. Tax and Commerce (www.fordham.edu)

6. Taxation of Electronic Commerce in the European Union (www.europe.eu)